Μαζί με τον ξεναγό μου τον Ζιάντ, ακολουθούσαμε τον Σαΐντ, έναν ντόπιο μελισσοκόμο. Το δάσος Αρέννα είναι βγαλμένο από την Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων. Γιγάντια ρείκια και συκιές, επενδεδυμένα από σμαραγδένια βρύα, δημιουργούν έναν λαβύρινθο απ’ τον οποίο δύσκολα μπορείς να δραπετεύσεις.
Στην περιοχή περιπλανιούνται τα σπάνια λιοντάρια της Αιθιοπίας με τη μαύρη χαίτη, μπαμπουίνοι, ο φακόχοιρος αλλά και ο πίθηκος του Μπέιλ που απειλείται με εξαφάνιση.
Το πυκνό δάσος Αρέννα στα Όρη Μπέιλ στην ΑιθιοπίαΑφού φτάσαμε, ο Σαΐντ ξεκίνησε την προετοιμασία. Συγκέντρωσε μια χούφτα βρύα και λειχήνες, τα έδεσε με σπάγκο και έφτιαξε μια δέσμη στην οποία έβαλε φωτιά ώστε να καπνίσει τις μέλισσες, ενώ ένας περίεργος ασπρόμαυρος πίθηκος μας παρακολουθούσε με απορία. Η κυψέλη του βρισκόταν πάνω σε μία Αγένια (Hagenia abyssinica), ένα ιθαγενές δέντρο της κεντρικής Αφρικής που ξεπερνάει τα 20 μέτρα ύψος. Τα άνθη του δέντρου αυτού είναι ανθελμινθικά και χρησιμοποιούνται στην ιατρική. Η κόμη του θυμίζει ομπρέλα και παρέχει προστασία στις μέλισσες.
Δέντρο Αγένια (Hagenia abyssinica) στα Όρη Μπέιλ της Αιθιοπίας
Ήταν ξυπόλητος και εξοπλισμένος με ένα μόνο σχοινί, μια πολυτέλεια που δεν έχουν όλοι οι μελισσοκόμοι της περιοχής. Η κυψέλη βρισκόταν 20 μέτρα περίπου πάνω από το έδαφος. Αφού σκαρφάλωσε από κλαδί σε κλαδί, προσέγγισε την μικροσκοπική είσοδο της κυψέλης και έστειλε μέσα λίγο καπνό ώστε να ηρεμήσει τις μέλισσες. Ο Σαΐντ παραμένει ένας απ’ τους τελευταίους μελισσοκόμους που εξακολουθούν να χρησιμοποιούν αυτήν την πανάρχαια μέθοδο.
Σε άλλες περιοχές της Αιθιοπίας οι μελισσοκόμοι έχουν υιοθετήσει πιο σύγχρονες μεθόδους εκμετάλλευσης με κυψέλες τοποθετημένες στο έδαφος, όμως οι τελευταίοι του δάσους της Αρέννα είναι απρόθυμοι να εγκαταλείψουν τις τεχνικές που έμαθαν από τους προγόνους τους. Οι κυψέλες τους είναι φτιαγμένες από παλαιούς κοίλους κορμούς νεκρών δένδρων, σκαλισμένες και χωρισμένες σε δύο κομμάτια που μοιάζουν με κανό και πλεγμένες εξωτερικά από μπαμπού.
Παραδοσιακή χειροποίητη κυψέλη στην Αιθιοπία, τοποθετημένη ψηλά σε δέντρο.
Πριν τις χρησιμοποιήσουν, τις καπνίζουν με κερί μέλισσας αναμεμιγμένο με βρύα ώστε να θυμίζει τις φερομόνες της βασίλισσας και να γίνει πιο οικείο για την αποικία. Χρειάζονται τρεις μέρες για να κατασκευαστεί μια τέτοια κυψέλη και δύο άνθρωποι για να την σηκώσουν ψηλά στο δέντρο. Αφού εγκατασταθεί εκεί μπορεί να αντέξει μέχρι και οχτώ χρόνια, αποδίδοντας 5 κιλά μέλι το χρόνο, συνήθως την περίοδο Ιουνίου – Δεκεμβρίου.
Αφού καπνίσουν τις μέλισσες και φτάσουν στο εσωτερικό τους, στύβουν τις κηρήθρες, συλλέγοντας το μέλι σε ειδικές δερμάτινες θήκες. Ο Σαΐντ αφού επιθεώρησε την κυψέλη άφησε ένα δυνατό γέλιο και επέστρεψε στο έδαφος. Ήταν πολύ νωρίς ακόμα. Ένα σχετικά δροσερό καλοκαίρι είχε καθυστερήσει τηνγέννα της βασίλισσας και οι μέλισσες δεν είχαν αναπτύξει ακόμη πληθυσμούς ικανούς να αποθηκεύσουν μέλι. Εκείνη τη στιγμή είδαμε τις μέλισσες πολύ θυμωμένες να κυνηγούν τον Σαΐντ αρκετά μέτρα μακριά με αποτέλεσμα να προσπαθήσει να προστατευτεί από τα τσιμπήματα με ένα κασκόλ.
«Ο συγχρονισμός είναι το παν» είπε ο Ζιάντ. «Όταν συμβαίνει αυτό πρέπει να περιμένεις και να επιστρέψεις την κατάλληλη στιγμή» πρόσθεσε ψύχραιμα, ενώ προσπαθούσε να αφαιρέσει με προσοχή τις μέλισσες από τα μαλλιά και τα ρούχα του Σαΐντ. «Είναι σύνηθες να εξαγριώνονται» πρόσθεσε ο μελισσοκόμος όμως αυτή τη φορά είχε δεχτεί επίθεση από τουλάχιστον 100 μέλισσες. Αυτό του είχε συμβεί μόλις δεύτερη φορά στα 10 χρόνια που κάνει αυτή τη δουλειά.
Με 70 κυψέλες συγκεντρωμένες σ’ αυτό το δάσος ο Σαΐντ προέρχεται από μια μελισσοκομική οικογένεια που έχει τις ρίζες της πίσω στον προηγούμενο αιώνα. Το μέλι είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πηγή εισοδήματος εδώ μετά τον καφέ. Εκτός από τη συνηθισμένη του μορφή στα βαζάκια, διατίθεται στις τοπικές αγορές και σαν υδρόμελι ένα είδος πανάρχαιου σπιτικού κρασιού. Κάθε οικογένεια έχει τη δική της συνταγή γι αυτό. Χρησιμοποιείται σε όλες τις εορταστικές εκδηλώσεις.
Όρη Μπέιλ, Αιθιοπία.
Αφήνοντας πίσω τον Σαΐντ στην καλύβα του, επιστρέψαμε στο Bale Mountain Lodge ένα συγκρότημα με καταλύματα που βρισκόταν στους καταπράσινους λόφους του εθνικού πάρκου των Ορέων του Μπέιλ. «Γενιές και γενιές συλλέγουν αυτό το μέλι» μας είπε ο Γκάι Λεβέν ο οποίος συντηρεί το καταφύγιο εδώ μαζί με τη σύζυγο του Υβόν. Διοργανώνουν εκδρομές ώστε να δει ο κόσμος πως γίνεται η συλλογή του μελιού και προσπαθούν να βοηθήσουν τους μελισσοκόμους να κερδίσουν περισσότερα χρήματαπροωθώντας τα προϊόντα τους.
Το Bale Mountain Lodge στην Αιθιοπία
Ο Λεβέν ψάχνει ακόμη τρόπους να εξάγει το εξαιρετικά αυτό αρωματικό μέλι, ενώ αρκετές εταιρίες από την Ευρώπη συνεργάζονται με μελισσοκόμους της Αιθιοπίας, παρέχοντας τους σύγχρονες κυψέλες και εξοπλισμό. Οι μελισσοκόμοι του δάσους Αρέννα όμως δεν θέλουν να εγκαταλείψουν αυτή την παράδοση ανεξάρτητα από το πόσο αποδίδει ή επικίνδυνη είναι.
Όσο τρελή κι αν φαντάζει αυτή η εμμονή τους, υπάρχουν αρκετοί λόγοι που καθιστούν αυτήν την τεχνική λογική. Η τοποθέτηση των κυψελών ψηλά στα δέντρα βοηθά τις μέλισσες να προσανατολίζονται καλύτερα μέσα στο πυκνό δάσος ενώ το ύψος τους προσφέρει ασφάλεια από πλάσματα που μπορεί να διαταράξουν την ησυχία του μελισσιού. Αλλά δεν είναι μόνο θέμα πρακτικότητας ή απόδοσης. Στην Αιθιοπία η παραγωγή μελιού έχει βαθύτατες πολιτισμικές και θρησκευτικές ρίζες. Υπάρχουν τοιχογραφίες του 4ου αιώνα που δείχνουν αυτά τα κοντόχοντρα φλασκιά με τα οποία σερβίρουν παραδοσιακά το υδρόμελι.
Επίσης σύμφωνα με το μύθο, ο Βασιλιάς Λαλιμπέλα ήταν περιστοιχισμένος από σμήνος μελισσών όταν γεννιόταν, αλλά τα κατάφερε χωρίς να δεχτεί ούτε ένα τσίμπημα, με αποτέλεσμα η μητέρα του να του δώσει αυτό το όνομα που σημαίνει ότι οι μέλισσες τον αναγνώρισαν ως ηγεμόνα. Το μέλι εδώχρησιμοποιείται και ως θεραπεία, ακόμα και πνευματική. Πίσω στο 488 π.Χ. οι Ναοί έδιναν το Ιερό Μέλι ή Mar που προορίζονται μόνο για θεραπεία. Εφαρμόζονταν τοπικά για τη θεραπεία των δερματικών παθήσεων, αλλά και για εσωτερικές ασθένειες.
Τα Όρη Μπέιλ την περίοδο που οι Αγένιες είναι ανθισμένες
Στα Όρη Μπέιλ της Αιθιοπίας το μέλι δεν είναι απλώς μέρος της καθημερινότητας αλλά καθορίζει και το κοινωνικό στάτους. Οι οικογένειες που διατηρούν μεγάλο αριθμό κυψελών είναι αρκετά ευκατάστατες. Η κατοχή κυψελών θεωρείται ιερή και οι κλοπές μελιού ή κυψελών εδώ είναι πολύ σπάνιες.
Οι ντόπιοι προτείνουν το μέλι να καταναλώνεται το πρωί σε μικρές κουταλιές καθώς πιστεύουν ότι έχει αντιβιοτικές ιδιότητες και ότι αποτρέπει τις ασθένειες και καταπραΰνει την ψυχή. Οι μέλισσεςσυλλέγουν από τουλάχιστον 20 διαφορετικά φυτά, με αποτέλεσμα ένα πολύπλοκα αρωματικό μέλι. Το νέκταρ από τα κοκκινωπά άνθη της Αγένιας προσδίδουν ακόμη μεγαλύτερη θεραπευτική αξία.
Από τα άνθη της Αγένιας, που έχουν ανθελμινθικές ιδιότητες, παρασκευάζεται ένα τσάι που καταπολεμά τα εντερικά παράσιτα.
Την επόμενη μέρα ο Ζιάντ με οδήγησε στο χωριό του που λέγεται Ρίρα και βρισκόταν σχετικά κοντά. Καθίσαμε σε κάτι πλαστικές καρέκλες ενώ πίσω μας βρίσκονταν οι λιγοστές πήλινες καλύβες του χωριού που εξωτερικά ήταν υφασμένες με άχυρο, όταν ο Ζιάντ βγήκε απ’ την κουζίνα με έναν δίσκο στο χέρι. Πήρα να δοκιμάσω το κεχριμπαρένιο μέλι με την κρεμώδη υφή και το φρουτώδες και λουλουδάτο άρωμα με μία ανεπαίσθητη αίσθηση καπνού.
Παιδιά κάθονταν μαζί μας τρώγοντας κι αυτά το ίδιο. «Το μέλι με το ψωμί είναι ένα πολύ πλούσιο σνακ για μετά το σχολείο» εξήγησε ο Ζιάντ. Όσο ψωμί μένει, ψιλοκόβεται, αναμιγνύεται με μέλι και σερβίρεται σε κούπες για πρωινό. «Πάντα ήταν έτσι» πρόσθεσε.
πηγή: BBC / της Ella Buchan / επιμέλεια: Στράτος Σαραντουλάκης, Ορεινό Μέλι
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου